IMF nhìn thấy rõ mối nguy hiểm chính trị trong tình trạng kinh tế ảm đạm. Và nguy thật!
Có một cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu nằm phục chúng ta ở đường chân trời? Chắc là không. Thế giới có nguy cơ rơi tõm vào suy thoái? Không sớm đến vậy. Tuy nhiên, bản cập nhật mới nhất của IMF về tình hình kinh tế thế giới mới nhất vẫn kiên quyết… ảm đạm. Phát biểu trong tuần qua ở Washington, nhà kinh tế Maurice Obstfeld, trưởng một ban phân tích của IMF, cho biết thậm chí dự báo tăng trưởng GDP toàn cầu năm 2016 đã được điều chỉnh giảm từ 3,4% xuống 3,2%, còn ảm đạm hơn cả dự kiến. Và sẽ còn giảm nữa trong lần dự báo tiếp theo.

Một trong những mối đe dọa lớn nhất được cho là sẽ đến từ các rủi ro phi kinh tế, một cách nói chỉ những hoạt động chính trị “đen tối”. Ông cảnh báo nền kinh tế mắc kẹt trong màu xám có thể là một nguy hiểm về chính trị. Mà thế giới tuần qua kể ra cũng “xám xịt”. Như mọi khi. Thực ra thế giới thì cũng không thiếu niềm vui, nhưng phần lớn không nằm trên phương diện chính trị.

Kinh tế ảm đạm diễn ra ở khắp nơi. Mỹ, châu Âu và cả các thị trường mới nổi. Nhưng các hoạt động kinh tế không mạnh mẽ lại chưa đáng lo ngại bằng các hoạt động chính trị.

Châu Phi bị hạ cấp vì chuyện dầu mỏ, nền kinh tế lớn nhất châu lục là Nigeria vốn tăng trưởng lớn dựa trên nguồn “vàng đen” này. Sự phục hồi giá dầu thời gian gần đây có thể giảm bớt áp lực, nhưng IMF chưa nhìn thấy mức giá 100 USD/thùng, thậm chí 50 USD, nằm ở đâu trong tương lai. Và bị nhấn chìm trong ảnh hưởng dự báo xu hướng “bi quan” của giá dầu, nước Nga vốn có một nền kinh tế có trọng số quá lớn dựa vào xuất khẩu dầu, khí cũng khó lòng khá hơn. Ngay cả Tổng thống Putin, người để ngỏ khả năng tiếp tục ra tranh cử Tổng thống, cũng không thể né tránh thừa nhận kinh tế Nga phủ một màu xám xịt.

Trong khi đó, tình hình Biển Đông, biến đổi khí hậu và an toàn thực phẩm, thuốc men tiếp tục là chủ đề “hot” tuần qua. Giáo sư Carl Thayer cảnh báo: “Có nhiều dấu hiệu rõ rệt cho thấy Trung Quốc sẽ hành động phủ đầu ở Scarborough trước khi Tòa Trọng tài đưa ra phán quyết về vụ Philippines kiện yêu sách chủ quyền của Trung Quốc trên Biển Đông. Có thể Bắc Kinh sẽ xây dựng những công trình quy mô nhỏ hoặc các nhà giàn cho binh sĩ tạm trú trên thực thể này.” Nhưng việc bồi lấp bãi cạn Scarborough chỉ là một biện pháp “đối phó”, và điều quan trọng là từ đây, “nó sẽ giúp tăng cường đáng kể khả năng hoạt động của Không quân Trung Quốc cũng như đe dọa tàu chiến nước ngoài bằng loại tiêm kích đa năng J-11, vốn không thể tiếp cận khu vực từ sân bay phi pháp trên đảo Phú Lâm, thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam.” Hiện nay, phản ứng của Việt Nam chủ yếu vẫn dừng trên các lời phản đối, yêu cầu Trung Quốc có trách nhiệm và gửi quân tham gia tập trận chung.

Bê bối giới quan chức vẫn chưa dừng lại. Cựu chỉ huy Lực lượng Phòng vệ trên không Nhật Bản (ASDF) bị bắt ngày 14/4 vì cáo buộc vi phạm luật bầu cử bằng cách đút lót thành viên chiến dịch tranh cử thị trưởng Tokyo năm 2014. Bộ trưởng Công nghiệp Tây Ban Nha Jose Manuel Soria đã tuyên bố từ chức vì những dính dáng của ông trong Hồ sơ Panama. Ngoại trưởng Ả-rập Xê-útngày 15/4 xác nhận đã quyên tặng số tiền 681 triệu USD cho Thủ tướng Malaysia Najib Razak, giữa lúc uy tín của ông Najib sụt giảm vì cáo buộc tham nhũng sau khi báo Wall Street Journal (WSJ, Mỹ) phanh phui việc ông nhận gần 700 triệu USD tiền quyên tặng từ các tổ chức nhà nước, ngân hàng và công ty có liên quan đến quỹ đầu tư 1Malaysia Development Bhd (1MDB). Một số điều tra gần đây cho thấy con số có thể lên đến 1 tỷ USD. Trung Quốc cho sa thải hoặc giáng chức 357 quan chức thuộc Ủy ban y tế quốc gia, Cục quản lý thuốc và thực phẩm cùng các cơ quan địa phương của 17 tỉnh, thành phố và bắt 202 nghi phạm có liên quan tới vụ bê bối vaccine ở tỉnh Sơn Đông xôn xao dư luận. Mỹ còn cáo buộc công ty năng lượng hạt nhân của Trung Quốc và một kỹ sư gốc Trung Quốc đánh cắp công nghệ hạt nhân.

Biến đổi khí hậu và thiên tai càng khiến tình hình kinh tế càng thêm khó sáng sủa. Nhật Bản động đất 6,4 độ richter, hàng trăm người chết và bị thương. Động đất rung chuyển nhiều quốc gia Nam Á. Nắng nóng 49,5 độ C ở Ấn Độ, hàng trăm người chết. Biến đổi khí hậu làm thay đổi chuyển động quay của Trái đất. Hạn hán nghiêm trọng, lễ hội té nước cũng phải ‘tiết kiệm’. Những tai họa như thế này chỉ có thể được giải quyết bằng sức sáng tạo của con người. Thế giới tuần qua xuất hiện không ít những hy vọng mới: Bát làm từ lá cây thay thế hộp xốp đựng thức ăn độc hại, Kỹ sư khiếm thị phát triển ứng dụng “nhìn” thấy thế giới, Chai nước làm từ thạch… dùng xong có thể ăn luôn, Thuốc sinh học có thể trở thành một lối thoát trong thời hậu kháng sinh…

Tuy nhiên, những sáng tạo như vậy chỉ có thể xuất hiện và phát huy tác dụng trong một môi trường khuyến khích sáng tạo. Trong khi đó, ở đâu đó vẫn duy trì kiểu giáo dục đào tạo “học gạo lấy điểm 10”, thấy một sản phẩm mới xuất hiện phản ứng đầu tiên không phải là vui mừng mà… lo ngại. Anh Nguyễn Văn Thắng ở Long Biên (Hà Nội) chế tạo máy bay trực thăng nhưng bị cấm, bắt viết cam kết không được chế tạo máy bay nữa. Ông Nguyễn Quốc Hòa chế tạo tàu ngầm mini nhằm mục đích bảo vệ chủ quyền biển đảo thì bị “tuýt còi” không thể thử nghiệm trên biển với lý do “không có giấy phép chế tạo tàu ngầm Hoàng Sa, như vậy cũng đồng nghĩa với việc không có giấy phép thử nghiệm tàu”. Ông Bùi Hiển – 60 tuổi, ở tỉnh Bình Dương – làm máy bay trực thăng song lại bị cơ quan chức năng địa phương cấm không được mang máy bay tự chế” ra ngoài bay khi chưa được phép. Lý do được nhà chức trách viện dẫn hầu như bao giờ cũng lại là “vấn đề an toàn”, “nghiêm trọng” hơn tý nữa là “phạm trù…an ninh”, và tất cả đều có chung một hòn đá nặng trịch cản đường là “chưa có văn bản hướng dẫn” kể cả khi chẳng có văn bản cấm cản nào được ban hành.

Sau trường hợp cha con ông Trần Quốc Hải ở Tây Ninh được Campuchia tặng thưởng huân chương, ông Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ vừa được Quốc hội miễn nhiệm mới lên tiếng thừa nhận “cơ chế chính sách còn nhiều vướng mắc”.

Từ đó đến nay, người nông dân vẫn tiếp tục sáng tạo, bằng khen giấy khen bắt đầu nhiều lên. Đơn đặt hàng các loại máy do nông dân khắp cả nước tự chế cũng nhiều lên. Và các đoàn cán bộ đến kiểm tra, động viên, thử nghiệm sản phẩm cũng nhiều lên, chỉ có điều, vẫn không có một đồng nào từ ngân sách phát triển khoa học công nghệ được chi cho những hoạt động sáng tạo tự phát đó. Và còn tệ hơn thế. Các sản phẩm sáng tạo của các nông dân, thị dân, công dân đam mê và lăn lộn trong đời sống hàng ngày, được thúc đẩy bởi nhu cầu sản xuất thực tế, dường như luôn bị “ghẻ lạnh” bởi mấy ông quan “khoa học công nghệ” gì gì đó suốt ngày ở văn phòng lải nhải mớ lý luận “ba nhà bốn nhà” mà bao giờ cũng phải có “một nhà” là …chính các quý cơ quan quản lý tiêu tốn ngân sách hàng chục năm nay chưa đẻ ra được cái gì khả dĩ dùng được ngoài mớ đề tài vô dụng đút tủ! Như ĐBQH Nguyễn Ngọc Phương (Quảng Bình) phát biểu: “Luật pháp hiện nay chưa có một quy định nào quy định những sáng chế của người dân sẽ được công nhận. Vì vậy, mà mới có thực tế người dân sản xuất ra, nghiên cứu đấy, chất lượng tốt thật đấy, nó cũng có ý nghĩa trong sản xuất thật đấy nhưng vẫn khó được chấp nhận. Nói đúng hơn là không biết phải thừa nhận thế nào” . Hết chỗ nói!

Đánh giá bản báo cáo mịt mờ về tình hình kinh tế thế giới, ông Obstfeld khẳng định với một sự mệt mỏi thấy rõ: “Không còn nhiều không gian để sửa sai.” Chính phủ các nước có thể nới lỏng tiền tệ, tung gói kích thích, hay tiến hành cải cách, nhưng đó vẫn là chỉ là các biện pháp đối phó…

Sáng tạo và không gian tự do cho sáng tạo mới là cách tốt nhất để ngăn ngừa các cơn khủng hoảng hoặc nếu vẫn ập đến thì cũng có thể qua cơn nhanh chóng. Nhưng sáng tạo như thế nào thì ở mỗi quốc gia lại có một cơ sở nền tảng cũng như nhận thức khác nhai.

Cho nên…thế nào là cách tốt nhất để thoát ra khỏi “đám mây đen đang lại gần” cũng chưa có nhà thông thái nào dám chắc.

Lục Kiếm